Το όγδοο μέρος της θεματολογίας “Σίδηρος και Υγεία” αποτελεί το τελευταίο άρθρο της θεματικής αυτής ενότητας και αφορά στην Πρόληψη και Θεραπεία των Σιδηροπενικών Καταστάσεων.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

Επειδή η πρόληψη παθολογικών καταστάσεων είναι στα σίγουρα προτιμότερη από τη θεραπεία τους, το κύριο ενδιαφέρον εστιάζεται στην εξασφάλιση σταθερού ισοζυγίου σιδήρου στον οργανισμό μας.

Πρέπει να γίνεται κάθε προσπάθεια να αποφευχθεί η εγκατάσταση αρνητικού ισοζυγίου σιδήρου το οποίο αργά ή γρήγορα, μειώνει τα αποθέματα σιδήρου, ευθύνεται για την ανεπαρκή σύνθεση σιδηρούχων πρωτεινών και τελικά μπορεί να προκαλέσει σιδηροπενική αναιμία.

Παράλληλα όμως, πρέπει να αποφεύγεται και το αντίθετο: Να εγκατασταθεί δηλαδή θετικό ισοζύγιο σιδήρου, το οποίο με την πάροδο του χρόνου δεν αποκλείει υπερφόρτωση του οργανισμού με σίδηρο, μια κατάσταση που συνοδεύεται από σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες και οργανικές βλάβες.

Τα εφαρμοζόμενα προληπτικά μέτρα αφορούν:

• Στη διατροφή των αθλητών.

• Στον περιοδικό έλεγχο της φερριτίνης.

• Στην ελαχιστοποίηση του ρυθμού της ενδοαγγειακής καταστροφής των ερυθροκυττάρων.

• Στην ελαχιστοποίηση του ρυθμού της της γαστρεντερικής απώλειας αίματος και της εμμήνου ρύσεως.

• Στην χορήγηση μικρο-συμπληρωμάτων σιδήρου.

Στην διατροφή συνίσταται η επαρκής κατανάλωση ζωικών τροφών οι οποίες περιέχουν αίμη και ο σίδηρός τους είνα ευαπορρόφητος. Θα πρέπει να αποφεύγονται τροφές που περιέχουν πολλά λίπη, διότι οι λιπαρές ουσίες δυσχαιρένουν την εντερική απορρόφηση του σιδήρου.

Η κατανάλωση σιδηρούχων φυτικών τροφών πρέπει να συνδυάζεται με την ταυτόχρονη πρόσληψη ζωικών τροφών, η πέψη των οποίων διευκολύνει την απορρόφηση του σιδήρου των φυτικών τροφών.

Επιπλέον, η απορρόφηση του σιδήρου των φυτικών τροφών διευκολύνεται και από την ταυτόχρονη χορήγηση ασκορβικού οξέος ( χυμός πορτοκαλιού ), το οποίο μετατρέπει τον προσλαμβανόμενο τρισθενή σίδηρο σε δισθενή, ενώ αντίθετα δυσχεραίνεται από την ταυτόχρονη λήψη ορισμένων τροφών ( όπως ο καφές, το τσάι, το γάλα, τα αυγά κ.λ.π. ).

Ο περιοδικός έλεγχος της φερριτίνης και του σιδήρου επιβάλλεται για την ανίχνευση των πρώιμων σιδηροπενικών σταδίων.

Συνήθως προτείνονται τρεις έλεγχοι:

Ο πρώτος έλεγχος πραγματοποιείται 1 ½ μήνα μετά την έναρξη της ετήσιας προπονητικής περιόδου, ο δεύτερος στο μέσον περίπου της περιόδου αυτής και ο τρίτος σε μια οψιμότερη φάση, η οποία συμπίπτει χρονικά με την κορύφωση ( Peak ) της προπονητικής προσπάθειας.

Για την ελαχιστοποίηση της ενδοαγγειακής καταστροφής των ερυθροκυττάρων των δρομέων αθλητών συνίσταται να τρέχουν σε μαλακό έδαφος ( γρασίδι, ταρτάν ) και να φορούν ειδικά παπούτσια με μαλακούς αφρώδεις πάτους. Τα μέτρα αυτά μειώνουν το βαθμό της προκαλούμενης αιμόλυσης, χωρίς όμως να την καταργούν ιδιαίτερα όταν διανύονται πολλά χιλιόμετρα.

Όσον αφορά στη γαστρεντερική απώλεια αίματος προτείνεται η αποφυγή συχνής χρήσης ή κατάχρησης αντιφλεγμονωδών φαρμάκων. Όταν όμως η λήψη των φαρμάκων είναι επιβεβλημένη, φρόνιμο θα ήταν να υπάρχει και ταυτόχρονη προστασία του γαστρικού βλενογόνου με την χρήση αντιόξινων φαρμάκων.

Για τις γυναίκες τώρα, στην περίπτωση υπερβολικής απώλειας αίματος με την περίοδο ( πάνω από 50-60ml ) εφαρμόζεται κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή για τον περιορισμό της αποβαλλόμενης ποσότητας αίματος.

Όταν η διαιτητική αγωγή από μόνη της δεν επαρκεί για την πρόληψη του αρνητικού ισοζυγίου σιδήρου, χορηγούνται φαρμακευτικά συμπληρώματα σιδήρου, τα οποία περιέχουν το πολύ 20mg στοιχειακού σιδήρου και συνήθως λαμβάνονται μέρα παρά μέρα.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

Η θεραπευτική αγωγή σιδηροπενικών αθλητών έχει διπλό στόχο:

• Να αποκαταστήσει τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό των αθλητών.

• Να δημιουργήσει τις προυποθέσεις εκείνες, που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση ισοζυγίου σιδήρου.

Η αποκατάσταση των αποθεμάτων σιδήρου καλό είναι να γίνεται όσο το δυνατόν εγκαιρότερα, προτού διαταραχθεί σοβαρά η σύνθεση σιδηρούχων πρωτεινών.

Όταν η στάθμη της φερριτίνης είναι αρκετά μειωμένη ( 10-15μg/L ) χορηγούνται σκευάσματα σιδήρου που περιέχουν τουλάχιστον 60mg στοιχειακού σιδήρου.

Η λήψη των σκευασμάτων σιδήρου γίνεται πριν το φαγητό, με άδειο στομάχι και κατά προτίμηση πριν το βραδινό φαγητό, για να αποφευχθεί η αρνητική επίδραση της προπόνησης στο ρυθμό της εντερικής απορρόφησης του προσλαμβανομένου σιδήρου. Αποφεύγεται ακόμη η ταυτόχρονη λήψη τροφής πλούσιας σε λιπαρές ουσίες, καθώς και η λήψη καφέ, τσαγιού, γάλακτος, αυγών και άλλων ουσιών που -όπως ειπώθηκε και προηγούμενα- μειώνουν την απορροφησιμότητα του προσλαμβανομένου σιδήρου.

Συνήθως, όταν δεν υπάρχει έκδηλη αναιμία, η σιδηροθεραπεία για την αποκατάσταση της στάθμης της φερριτίνης και του σιδήρου σε κανονικά επίπεδα, διαρκεί 2-4 μήνες. Η αποκατάσταση της αιμοσφαιρίνης στα φυσιολογικά όρια αποτελεί αξιόπιστο δείκτη της διόρθωσης των ελλειμμάτων σιδήρου και επιπρόσθετα αποτελεί δείκτη διακοπής της εφαρμοζόμενης σιδηροθεραπείας.